Aktiwistler Hytaýyň müňlerçe adamy “bellenilen ýerlerde ýaşaýyş gözegçiligi” astynda goýmak arkaly “esassyz we gizlin tussag edilmegi” tertipleşdirendigini aýtdy.
24-nji sentýabrda Hytaý häkimiýetleri 1000 günden gowrak wagt bäri tussaglykda saklanýan kanadalylar Maýkl Spawory we Maýkl Kowrigi boşatdy.Coupler-aýal adaty türmede oturmagyň ýerine, bellenen ýerde (RSDL) ýaşaýyş gözegçiligine ýerleşdirildi, bu şertler adam hukuklary toparlarynyň zor bilen ýitirim bolmagyna meňzeýär.
Iki kanadaly adwokata ýa-da konsullyk hyzmatlaryna elýeterliligi çäklidi we gije-gündiziň dowamynda yşyklandyryjy kameralarda ýaşaýardy.
2012-nji ýylda Hytaýyň jenaýat kanunyna girizilen üýtgetmelerden soň, polisiýa nirededigini mälim etmezden, daşary ýurtly ýa-da hytaýly bolsun, bellenen ýerlerde alty aýa çenli tussag edip biler.Ispaniýada ýerleşýän “Safeguards” guramasy, 2013-nji ýyldan bäri 27208-den 56,963-e çenli adamyň Hytaýda bellenen sebitdäki ýaşaýyş jaýyna gözegçilik astyna alnandygyny aýtdy.
“Bu ýokary derejeli wakalar köpleriň ünsüni özüne çekýär, ýöne aç-açan däldigine üns bermeli däldir.Bar bolan maglumatlary ýygnap, tendensiýalary seljerenden soň, her ýyl NDRL ulgamyndan 4 bilen 5000 aralygynda adam ýitýär diýlip çaklanylýar."Adam hukuklary guramasy Safeguard" -diýdi.Muny "Defenders" -iň esaslandyryjysy Maýkl Kaster aýtdy.
Kuster 2020-nji ýylda 10,000 bilen 15,000 aralygynda 2013-nji ýylda 500-den köpeljekdigini çaklaýar.
Olaryň arasynda Hytaýyň 2015-nji ýylda adam hukuklaryny goraýjylara garşy alyp barýan işlerine gatnaşan suratkeş Aý Weiwei we adam hukuklary boýunça aklawçylar Wan Yuu we Wan Quanzhang ýaly tanymal şahsyýetler bar.Beýleki daşary ýurtlular hem şwesiýaly aktiwist we Gorag goraýjylarynyň esaslandyryjysy Piter Dahlin we 2014-nji ýylda içalyçylykda aýyplanan Kanadaly missioner Kewin Garret ýaly RSDL-ni başdan geçirdiler. Garrett we Julia Garrett.
Hytaýyň adam hukuklary toparynyň gözleg we wagyz-nesihat utgaşdyryjysy William Nee, bellenen sebitdäki ýaşaýyş gözegçiligi ilkinji on ýyla golaý mundan ozal ilkinji gezek girizileli bäri, kazyýetden daşary tussag edilmegiň irki kadadan çykmakdan has giňden ulanylýan gurala öwrülendigini aýtdy..
“Oi Weiwei alnanda, bahana görkezip, munuň hakykatdanam onuň işi ýa-da salgyt meselesi ýa-da şuňa meňzeş bir zatdygyny aýtmalydy.Şeýlelik bilen bir-iki ýyl ozal kimdir biri tussag edilendir öýdüp, şeýle tendensiýa bolupdy we asyl sebäbi olaryň jemgyýetçilik işjeňligi ýa-da syýasy garaýyşlary "-diýdi.“[RSDL] kanunylygyň we kanunylygyň ýüze çykmagy sebäpli ony has“ kanuny ”eder diýen aladalar bar.Meniň pikirimçe, bu hemmä mälim ".
Kommunistik partiýanyň agzalary, döwlet işgärleri we "jemgyýetçilik işlerine" gatnaşýan her bir adam şuňa meňzeş "luan" ulgamynda tussag edildi.Birleşen Milletler Guramasynyň Adam Hukuklary boýunça Commissionerokary Komissarlygynyň edarasynyň habaryna görä, 2018-nji ýylda işe başlaly bäri her ýyl Luzide 10,000 bilen 20,000 aralygynda adam türmä basyldy.
Specialörite bellenen ýerde saklamagyň we tussag etmegiň şertleri gynamalara sezewar edilipdi we tussaglar aklawçynyň hukugy bolmazdan tussag edilipdi.Iki aklawçy toparynyň habar bermegine görä, iki ulgamda diri galanlar ukusyzlyk, izolýasiýa, ýeke adamlyk kamerada ýenjilmegi, ýenjilmegi we mejbury stres ýagdaýlary barada habar berdiler.Käbir ýagdaýlarda tussaglar birnäçe günläp fiziki işjeňligi çäklendirýän meşhur “gaplaň oturgyjyna” ýerleşdirilip bilner.
Castells, ýaşaýyş gözegçiligi, tussag etmek we şuňa meňzeş kazyýet işleriniň bilelikde "esassyz we gizlin tussag edilmegi ulgamlaşdyrýandygyny" aýtdy.
Al Jazeera düşündiriş bermek üçin Hytaýyň Daşary işler ministrligine ýüz tutdy, ýöne press-relizde jogap tapmady.
Hytaý ozal Birleşen Milletler Guramasynyň mejbury ýitirim bolmak boýunça iş topary ýaly toparlary belli bir ýerde ýaşaýyş gözegçiligini ulanmak tejribesini nädogry görkezmekde aýyplaýar we güman edilýänleri tussag etmegiň alternatiwasy hökmünde Hytaýyň jenaýat kanunlaryna laýyklykda düzgünleşdirilýändigini aýdýar.Şeýle hem, Hytaýyň konstitusiýasyna laýyklykda bikanun tussag edilmegiň ýa-da tussag edilmegiň bikanundygy aýdylýar.
Hytaýyň Daşary işler ministrligi Spawor bilen Kowrigiň tussag edilmegi barada soralanda, ikisiniň milli howpsuzlyga howp salýandygyna güman edilse-de, "kanuny hukuklary kepillendirildi" we "esassyz tussag edilmedi".kanunlaryna laýyklykda.“
Coupler-aýalyň 2018-nji ýylda tussag edilmegi, ABŞ-nyň haýyşy boýunça Huawei kompaniýasynyň baş maliýe işgäri Meng Wanzhou tussag edendigi üçin Kanada häkimiýetlerine ar alyş hökmünde garaldy.Meng Wanzhou, ABŞ-nyň sanksiýalaryna garamazdan hytaýly tehnologiýa ägirtleriniň Eýranda söwda etmegine kömek edenligi üçin ABŞ Adalat ministrligi tarapyndan gözlenýär.
Azatlyga çykmazyndan ozal Demirgazyk Koreýada işleýän telekeçi Spawor içalyçylykda günäli tapyldy we 11 ýyl azatlykdan mahrum edildi, Kowrig entek höküm edilmedi.Kanada ahyrsoňy öý tussaglygynda saklanylandan soň Meng Wançounyň Hytaýa gaýdyp gelmegine rugsat bereninde, är-aýal hasam türmeden gaçdy, ýöne köpler üçin RSDL başlangyçdy.
Geçen ýyl garaşylýan kazyýet işlerinde Awstraliýada goşa hytaý neslinden bolan ýaýlymçy Çeng Lei, 2020-nji ýylyň awgust aýynda belli bir sebitde öý gözegçiligi astynda saklanyldy we soňra “daşary ýurtlara döwlet syrlaryny bikanun bermekde şübhelenilip” tussag edildi we adam hukuklary boýunça aklawçy Çaň Weiping bar.Ol demokratiýa baradaky çekişmelere gatnaşandygy üçin 2020-nji ýylyň başynda boşadyldy.Soň bolsa, YouTube-da belli bir ýerde ýaşaýyş jaýyna tomaşa etmek tejribesini beýan edeninden soň ýene tussag edildi.
“Wikipediýa ýazgylary bolmadyk ýüzlerçe müň raýat jemgyýeti agzalary üçin bu ulgamlaryň biriniň astynda iň uzak wagt sarp edip bilerler.Soňra derňew geçirilmegi üçin jenaýat jogapkärçiligine çekildi "-diýdi..
Iş wagty: Iýul-12-2023